Strijd tegen klimaatextremen
Water is een gemeenschappelijk goed. Tot voor kort was er daar geen tekort van. Dit ondanks dat België een zeer kleine waterbeschikbaarheid heeft per inwoner. België blijkt één van de Europese landen is die het zwaarst getroffen kunnen worden door extreme droogte.
Strijd tegen klimaatextremen
Water is een gemeenschappelijk goed. Tot voor kort was er daar geen tekort van. Dit ondanks dat België een zeer kleine waterbeschikbaarheid heeft per inwoner. België blijkt één van de Europese landen is die het zwaarst getroffen kunnen worden door extreme droogte.
De laatste vier jaren (2017-2020) kregen we te maken met die extreme droogtes. Dit in schril contrast met de zondvloed die we nu (juli 2021) meemaakten. Op vele plaatsen in Limburg stond het grondwaterpeil dan ook recent op zeer laag peil. Dat geraakte ook door de geringe neerslag in de winters niet meer aangevuld.
Extremen het gevolg van de klimaatsverandering
Die extremen zijn het gevolg de klimaatsverandering. De temperatuurstijging zorgt voor meer verdamping. Over het algemeen zal het in de zomer minder regenen, waardoor extreme droogte in de toekomst vaker en intenser kan voorkomen in Vlaanderen. In de winter zal het in de toekomst meer regenen. Je kan dat volgen op https://klimaat.vmm.be/nl/droogte. Tegen 2100 verwacht men in de zomermanden i.p.v. de nu 220 l/m² slechts 120 l/m² in Limburg (https://klimaat.vmm.be/kaartapplicatie-thema-4). Het is vooral de neerslag die in de winter valt die daarbij zorgt voor de aanvulling van grondwater. Het regenwater in de zomer verdampt grotendeels via de vegetatie. Dat grondwater zorgt via kwel voor voeding van de waterlopen.
Geen aanvulling van grondwater
In een normaal jaar bereikt slechts één vierde van de neerslag het grondwater. In een extreem droog jaar, zoals 2018, is er zelfs geen aanvulling van het grondwater terwijl het toch verder, zij het minder, doorstroomt naar de grachten en beken. Grondwaterstanden zijn te volgen op https://www.dov.vlaanderen.be/page/actuele-grondwaterstandindicator. Dalende grondwatertafels zijn de normale trend tijdens het hydrologisch zomerseizoen (vanaf begin april). Lage tot zeer lage peilen zijn voornamelijk te vinden in het oosten van Vlaanderen. Op deze locaties zal de grondwaterstand pas hogere waarden vertonen na langere periodes met voldoende neerslagoverschot.
Zandige bodems van de Kempen zijn daarbij het gevoeligst omdat bodemvocht er het minst wordt vastgehouden, met een grote impact op natuur en landbouw. Kleinere riviervalleien zijn gevoeliger voor droogte dan de grotere. Bovenlopen vallen er droog en het grondwater zakt er snel weg.
De landbouw ondervindt daar grote gevolgen van en zoekt terecht naar een oplossing. Waar in het verleden vooral voor groenten-en sierplantenteelt grondwater opgepompt werd, wordt nu ook voor grote oppervlaktes maïs grondwater opgepompt.
Waar dan ook in het verleden zonder vergunning grondwater gebruikt werd, worden vanaf 2018 ook veel meer omgevingsvergunningen aangevraagd.
Omgevingsvergunningen
Omgevingsvergunningen in procedure zijn terug te vinden op https://omgevingsloketpubliek.omgeving.vlaanderen.be/?openbaaronderzoek.
Vergunde grondwaterwinningen zijn te vinden op https://www.dov.vlaanderen.be/portaal/?module=verkenner als je verder doorklikt op grondwater > grondwatervergunningen.
Bij het aanvragen van een grondwaterwinning wordt ook de online voortoets uitgevoerd. Hierdoor wordt aangegeven of de aanvraag impact heeft op habitatrichtlijngebied en al of niet moet gevolg worden door een passende beoordeling. De haalbaarheid van de vergunning wordt van voor het indienen van de aanvraag duidelijk.
Door het massaal aanvragen van omgevingsvergunningen voor beregening en het eveneens ook massaal verlenen van die vergunningen voor onbeperkte duur, werden ook door Natuurpuntafdelingen en Natuurpunt Limburg bezwaren ingediend.
Bij een direct effect (verdroging, verzuring, voedselaanrijking) op beschermde vegetaties werd de vergunning wel geweigerd. Het gezamenlijk effect van grondwaterwinningen die dicht bij elkaar liggen, werd of kon niet bekeken worden. Illegale winningen worden niet meegenomen in de effecten. Nog minder wordt het gezamenlijk effect bekeken van de grondwaterwinningen binnen één zelfde stroomgebied op de grondwatertafel en de uitstroom via kwelwater in onze
natuurgebieden naar de waterlopen. Dit terwijl Vlaamse en Europese regelgeving verplicht om ook gezamenlijke effecten na te gaan. Gezien de meeste gemeenten die bezwaren nagenoeg ongemotiveerd naast zich neerlegden, werden door Natuurpunt Limburg, Natuurpunt Beheer en de Limburgse milieukoepel tegen de verleende vergunningen met de meeste impact beroep aangetekend. Argumenten hierbij waren de onbeperkte duur van de vergunning,
de oncontroleerbare dagdebieten, de mogelijke impact op soorten, habitats en zoekzones voor habitats in habitatrichtlijngebieden en impact op vogelrichtlijngebied. Een aantal bezwaarschriften en ook enkel beroepen haalde wel resultaat: de vergunning werd geweigerd of de opgepompte (dag)debiet werd verminderd.
Een grondwaterarrest
Een grondwaterarrest volgde begin april 2021: de wetenschappelijk onderbouwing van de voortoets werd in vraag gesteld.
Door de veelheid van bezwaren en beroepen én de media-aandacht wijzigde Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), bevoegd voor het grondwater, begin juni haar advies: Gelet op het wijzigende klimaat en de onzekere gevolgen hiervan op termijn voor de grondwatervoorraden, wordt de termijn voor grondwaterwinningen voor laagwaardige toepassingen (beregening landbouwgewassen), beperkt tot max. 10 jaar. Het gebruik wordt ook beperkt tot 1.000 m³/ha/jaar (= de regen die gemiddeld in anderhalve maand valt). Dit de realistisch maximale waterbehoefte geacht. We hebben deze wijziging in het advies van VMM grotendeels te danken aan het feit dat we steevast consequent dezelfde argumenten in onze bezwaren en/of beroepen gebruikt hebben. De rol die klimaatverandering ook in de landbouw speelt wordt hierdoor niet langer ontkend. Er wordt dus eindelijk naar oplossingen gezocht.
Het gevolg is dat nu grondwaterwinningen nu meer doordacht aangevraagd worden, zelfs in de loop van de aanvraagprocedure gewijzigd worden: de locatie van de winning wordt verschoven naar de plek met minste impact, de cumulatieve effecten van dicht bij elkaar gelegen waterwinningen worden in rekening gebracht, het aangevraagde dag- en jaardebieten worden beperkt, zelfs onder het maximaal vergunbaar debieten.
We blijven veder opvolgen. Ca. 6.000 ha of 7 % van de landbouwteelten wordt beregend in Limburg. Dat loopt op tot bijna 20 % in Noord-Limburg. We hopen dan ook dat de vergunningsaanvragen na 10 jaar ook effectief geëvalueerd worden.
Dat het op vlak van waterbeleid ook anders kan wordt aangetoond door de talloze vernattingsprojecten die Natuurpunt in verschillende gebieden uitvoert. In feite kunnen we spreken van projecten die de voorloper zijn geweest van de huidige ‘Blue Deal’. Dat vernatting en grote natuurhestelprojecten lonen, wordt aangetoond door het recente broedgeval van een koppel kraanvogels in de Vallei van de Zwarte Beek. Op naar meer van dergelijke successen.
