Landbouwers realiseren natuurreservaat bij Boyen-Veurzen
De Maasvallei vormt een gebied met een zeer rijke geschiedenis. Het staat niet enkel bekend omwille van zijn grensoverschrijdend RivierPark Maasvallei. Binnenkort zal in het RivierPark het eerste natuurreservaat in Vlaanderen dat volledig door landbouwers wordt gerealiseerd tot stand komen. We praten over circa 35 ha soortenrijke graslanden die zullen ontwikkeld worden in de verlaagde uiterwaard van Boyen -Veurzen. Dit pionierswerk wordt mogelijk door een vlotte samenwerking tussen het Regionaal Landschap Kempen en Maasland, de betrokken landbouwers, de grindsector en Natuurpunt. Deze laatste zorgt voor ondersteuning van het project door de opmaak van het natuurbeheerplan.
Landbouwers realiseren natuurreservaat bij Boyen-Veurzen
De Maasvallei vormt een gebied met een zeer rijke geschiedenis. Het staat niet enkel bekend omwille van zijn grensoverschrijdend RivierPark Maasvallei. Binnenkort zal in het RivierPark het eerste natuurreservaat in Vlaanderen dat volledig door landbouwers wordt gerealiseerd tot stand komen. We praten over circa 35 ha soortenrijke graslanden die zullen ontwikkeld worden in de verlaagde uiterwaard van Boyen -Veurzen. Dit pionierswerk wordt mogelijk door een vlotte samenwerking tussen het Regionaal Landschap Kempen en Maasland, de betrokken landbouwers, de grindsector en Natuurpunt. Deze laatste zorgt voor ondersteuning van het project door de opmaak van het natuurbeheerplan.
Historiek
De Maas, een indrukwekkende regenrivier, boetseerde door de eeuwen heen een veelzijdig en boeiend landschap. Er ontstond een wirwar van oude stroomgeulen, afgesneden meanders, dijken en uiterwaarden. Hoge en lage waterstanden brachten een grote diversiteit mee. Grind, zand en klei vormen de basis voor een typische fauna en flora.
Het RivierPark Maasvallei kan ook niet los worden gezien van zijn rijke geschiedenis. Historische steden en markante dorpen getuigen van een verleden vervlochten met de Maas. De Maasvallei was immers o.a. als handelsverbinding van oudsher van groot strategisch belang. Enkele bewaarde kasteeldomeinen getuigen daarvan.
Grindwinning
De Maasvallei staat ook gekend om zijn verschillende grindwinningsprojecten. De regelgeving rond grindwinningen is vervat in het grinddecreet. Dit decreet bepaalt o.a. op welke wijze de nabestemming gerealiseerd dient te worden.
Natuurinclusieve landbouw als sleutel!
Omstreeks 2012 kwam er nogal onverwacht het signaal dat de Vlaamse Waterweg in het kader van zijn afspraken met de Nederlandse rivierbeheerder de uiterwaard van de Maas bij het gehucht Boyen (Dilsen-Stokkem) moest verlagen. Dit als onderdeel van de hoogwaterbeveiligingswerken die de voorbije jaren zowel op de Nederlandse als de Vlaamse oever, worden uitgevoerd langsheen de Grensmaas tussen Maastricht en Maaseik.
We praten dan over een verlaging van circa 5 meter van een landbouwgebied van ongeveer 45 ha. Het spreekt voor zich dat hierbij veel grind vrij komt. Dat grind mocht worden gecommercialiseerd en zo werd de grindsector nauw betrokken in dit zogenaamde ‘infrastructuurproject’
van de Vlaamse Waterweg. Alles moest snel gaan. De politiek besliste dat, het gebied zijn landbouwbestemming moest terug krijgen, en in tegenstelling tot de aanpak van projectgrindwinning was er geen ruimte om dit stukje winterbed van de Maas een bestemming te geven als natuurgebied. Iets wat vanaf nu wel gebeurt bij andere projecten in het rivierbed waarbij grind wordt gewonnen. Denk hierbij vooral aan het voorbeeld van het project Elerweerd dat volop in uitvoering is.
De ingrijpende werken bij Boyen werden in 2020 afgerond. Het grind werd vermarkt. De grindsector was nu eigenaar van alle vergraven gronden. Ondertussen nam het projectbureau RivierPark Maasvallei (RLKM) het initiatief om met de betrokken partijen te onderzoeken of dit verlaagde gebied (waarvan een groot deel toch regelmatig zal overstromen) geen prachtvoorbeeld zou kunnen worden van het samengaan van landbouw en natuur. Natuurinclusieve landbouw als sleutel om ervoor te zorgen dat enerzijds de betrokken boeren op een billijke manier vergoed kunnen worden om een mildere vorm van landbouw toe te passen, zodat anderzijds ook kansen ontstaan voor biodiversiteit. Zo kwam men uiteindelijk tot de conclusie dat het vernieuwde natuurdecreet daarvoor het meest geschikte instrument was. Dat decreet wil namelijk ook particulieren, waaronder boeren, kansen geven om aan natuurbeheer te doen op wat grotere schaal. Tot dusver werd er van deze mogelijkheid nog maar nauwelijks gebruik gemaakt door landbouwers, en al zeker niet op deze schaal.
Na lang en discreet overleg onder leiding van het RivierPark-projectteam heeft men alle puzzelstukken kunnen doen passen. De grindsector (nu eigenaar) en de landbouwers bereikten een princiepsakkoord over de eigendomsoverdracht van de grond. Na grondig te zijn geïnformeerd over de mogelijkheden, de beperkingen en de kansen die voortvloeien uit een natuurbeheerplan in het kader van het natuurdecreet, bleken twee landbouwgezinnen overtuigd om in te stappen in dit pioniersproject.
Natuurpunt maakt samen met landbouwers een natuurbeheerplan op
Natuurpunt, met zijn expertise inzake opmaak van beheerplannen en als eigenaar van Bichterweerd, directe buur van deze landbouwers, werd bereid gevonden om de opmaak van het natuurbeheerplan (met al zijn tussenstappen) te verzorgen in nauwe samenspraak met de boeren en het RivierPark Maasvallei. Uiteindelijk zullen 6 ha van de snelst overstromende gronden in het verlaagde gebied van Boyen door Natuurpunt worden verworven. De twee landbouwgezinnen zullen uiteindelijk samen circa 27 ha grasland gaan ontwikkelen tot soortenrijke stroomdalgraslanden. Een goed uitgekiend maaibeheer gekoppeld aan hooien en/of nabegrazing wordt uitgewerkt in het beheerplan. Een aantal kleine landschapselementen zullen worden aangelegd. Bemesting en pesticidengebruik zal tot een strikt minimum worden beperkt of niet toegelaten. Het natuurbeheerplan, waarvoor recent een verkenningsnota werd ingediend, vormt de leidraad van het beheer voor minstens 24 jaar.
Twee landbouwgezinnen en de natuur in deze uiterwaard, gelegen tussen twee grote natuurkernen van het RivierPark, moeten hier beter van worden!
Conclusie
Voorliggende casestudy geeft aan dat natuur en landbouw perfect partners kunnen zijn in de open ruimte. Na de realisatie van de grindwinning wordt as het gebied te Boyen-Veurzen ingericht om er voor de komende decennia een biodivers en door Vlaanderen erkend natuurreservaat in extensief landbouwgebruik van te maken. Te Boyen-Veurzen was het resultaat van de grindwinning dat het landbouwgebied met maar liefst 5meter verlaagd werd. Op talloze andere locaties in Limburg en met uitbreiding Vlaanderen zijn er gebieden die ogenschijnlijk ook geschikt zijn voor landbouw mits men eerst zware kosten zou maken. Laat ons in deze gebieden samen met landbouwers bekijken hoe we ook van deze gebieden een prachtig verhaal van samenwerking tussen natuur en landbouw kunnen maken. De recent goedgekeurde ’Blue Deal’ voorziet alleszins de noodzakelijke (financiële) middelen hiervoor.
Beeld boven: Sfeerbeeld Demovoorstelling project © RLKM